Αντικειμενα

Tο Παλαιόκαστρο της Φολεγάνδρου είναι κτισμένο στην κορυφή του ομώνυμου λόφου ή «βουνού της Παναγίας», που υψώνεται επάνω από την Χώρα και π. 335μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Η θέση του είναι στρατηγική, καθώς πέραν του ελέγχου σε όλη την Φολέγανδρο, κατοπτεύει το πέρασμα προς την Σίκινο, αλλά και την ρότα του ΝΔ Αιγαίου, με την ορατότητά του να επεκτείνεται στο τόξο από την Σίφνο, την Μήλο, την Κίμωλο έως την Θήρα και την Βόρεια Κρήτη.

Στο λόφο του Παλαιοκάστρου, όπου σήμερα δεσπόζει ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (άλλοτε Μονή της Παναγίας), εντοπίζεται η αρχαία πόλη της Φολεγάνδρου. Η αρχαία πόλη καταλάμβανε εκτενές τμήμα της πλαγιάς του λόφου, παρουσιάζοντας υψομετρική διαφορά από Β προς Ν, καθώς τμήματα οχύρωσης από τον 4ο αιώνα π.Χ. εντοπίζονται από την κορυφή του λόφου έως και το σύγχρονο νεκροταφείο στους πρόποδές του. Στο Β τμήμα της αρχαίας πόλης έχει εντοπιστεί και η αρχαία ακρόπολη, η οποία θα πρέπει να έδωσε την θέση της στην (πρωτο)βυζαντινή πόλη της Φολεγάνδρου, όπως δηλώνουν και τα ευρήματα από την περιορισμένη αρχαιολογική έρευνα στον λόφο.

Το Παλαιόκαστρο αναπτύσσεται με ακανόνιστο, σχεδόν πεταλοειδές, σχήμα, ακολουθώντας την μορφολογία του εδάφους και εκτείνεται σε επιφάνεια π. 1.650 τ.μ., με συνολικό μήκος τειχών π. 195μ. Παρά την ερειπιώδη κατάσταση διατήρησής του, διασώζει τα βασικά χαρακτηριστικά ενός οχυρωμένου συνόλου, τα τείχη, κτίσματα και μία πύλη εισόδου, πιθανώς στην ομαλή Ν πλευρά του. Το Παλαιόκαστρο συγκροτείται από απλό περίβολο που περικλείει την Β, την Δ και την Ν πλευρά του λόφου, ενώ στην Α εκμεταλλεύεται τον γκρεμό. Ο περιορισμένος χώρος στο εσωτερικό του και η απότομη κλίση του εδάφους επέβαλε πυκνή δόμηση σύγκολλων κτισμάτων, τα οποία εφάπτονται στην Β και Ν πλευρά των τειχών.

Ο οχυρωματικός περίβολος εδράζεται επάνω στον φυσικό βράχο και υψώνεται κατακόρυφα, ενσωματώνοντας τα κατάλοιπα της αρχαίας ακρόπολης. Το μέγιστο ύψος του δεν μπορεί να προσδιοριστεί λόγω της αποσπασματικής διατήρησής του, η σχετικά απρόσιτη ωστόσο θέση του Παλαιοκάστρου θα επέτρεπε να υψωθεί ένα χαμηλό αναλογικά τείχος. Το πάχος του ανέρχεται στα …μ. [περίδρομος;;;]. Η τοιχοποιία του συνίσταται από αργολιθοδομή από τοπικούς λίθους, σχετικά μεγάλου μεγέθους και με συνδετικό υλικό την λάσπη.

Εντός του κάστρου τα κτίσματα οργανώνονται σε επαφή το ένα με το άλλο με την εξωτερική πλευρά τους  να ακουμπά στην Β και στην Ν πλευρά του περιβόλου, ενώ έχουν πρόσωπο προς το εσωτερικό. Πρόκειται για στενομέτωπα κτήρια, με τυποποιημένες διαστάσεις …x…μ., με ορισμένες αποκλίσεις, κυρίως στον επιμήκη (Β προς Ν) άξονά τους. Στο κέντρο του οικισμού υπάρχει δίχωρο κτίσμα, που πιθανώς αποτελεί ναό, καθώς στα Α φαίνεται να σχηματίζεται κόγχη. Οι τοίχοι του διατηρούνται σε ικανό ύψος και η κατασκευή του είναι αρκετά επιμελημένη, αποτελούμενη από σχετικά μεγάλους λαξευτούς λίθους .

Η επάρκεια σε πόσιμο νερό πρέπει να εξασφαλιζόταν από κινστέρνες συλλογής των ομβρίων, καθώς ο λόφος του Παλαιοκάστρου είναι άνυδρος. Τουλάχιστον τρεις κινστέρνες έχουν εντοπιστεί στην περιοχή της αρχαίας πόλης και η συστηματική αρχαιολογική έρευνα στο Παλαιόκαστρο ενδέχεται να αποκαλύψει και εντός των τειχών του αντίστοιχες κατασκευές.

Η περίκλειστη και στρατιωτική μορφή του Παλαιοκάστρου, σε συνδυασμό με τις τοιχοποιίες του οχυρωματικού περιβόλου του, και τα λιγοστά ευρήματα που έχουν συλλεχθεί από την επιφανειακή έρευνα στον λόφο, συνηγορούν στην χρονολόγησή του κατά τους βυζαντινούς χρόνους ανάμεσα στον 7ο και 9ο αιώνα. Οι μαρτυρίες των περιηγητών Jean de Thévenot το 1655 και του Joseph Pitton de Tournefort στις αρχές του 18ου αιώνα, όπως και του Λουδοβίκου Ρος το 1836, ότι εντός του υπήρχε το παλάτι του Βενετού δούκα, δεν φαίνεται να υποστηρίζεται από τα σωζόμενα κατάλοιπά του.