Tο Κάστρο της Μήλου, ή Κάστρο της Πλάκας ή Απανώκαστρο, είναι κτισμένο σε απόκρημνο λόφο ύψους π. 250μ. από την θάλασσα, που δεσπόζει επάνω από τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης και ελέγχει τον κόλπο με το φυσικό λιμάνι του νησιού. Το Κάστρο, αρκετά ερειπωμένο σήμερα, υψώνεται στο φρύδι του βράχου και έχει ωοειδή κάτοψη αποτελούμενο από δύο οχυρωματικούς περιβόλους, οι οποίοι συνολικά καταλαμβάνουν έκταση π. 9.800τ.μ. (9,8στρ.), ενώ το μήκος τους ανέρχεται σε 430μ.
Ο εσωτερικός περίβολος περιλαμβάνει την κορυφή του λόφου, το Μέσα Κάστρο όπως λέγεται, το οποίο εκτείνεται στο ΒΑ τμήμα του Κάστρου σε έκταση 3.000τμ. (3στρ.). Τα τείχη του υψώνονται κατακόρυφα, όπως φαίνεται στα ελάχιστα σωζόμενα τμήματά τους, με συνολική περίμετρο στα 230μ., ενώ η πύλη εισόδου, σήμερα κατεστραμμένη, βρισκόταν μάλλον στα Δ/ ΝΔ, όπου η πρόσβαση είναι ομαλότερη. Εντός του Μέσα Κάστρου σε περίοπτο σημείο εντοπιζόταν έως τις αρχές του 20ου αιώνα, μεγάλων διαστάσεων κτήριο (πύργος;) με ισχυρή τοιχοποιία, πάχους άνω του 1 μ., το οποίο μάλλον αποτελούσε την κατοικία του άρχοντα. Στην θέση του σημερινού ναΐσκου της Μέσα Παναγιάς ή Σκινιώτισσας αποκαλύφθηκε παλαιότερος ναός μάλλον καθολικού δόγματος, όπως τεκμηριώνεται από αρχαιολογικά και αρχειακά τεκμήρια. Ερείπια λίγων οικιών έχουν εντοπιστεί εντός της περιοχής αυτής.
Στα Ν και Δ του Μέσα Κάστρου αναπτύσσεται σε χαμηλότερο επίπεδο, ακολουθώντας την κλίση του εδάφους, το Έξω/Κάτω Κάστρο. Πρόκειται για περιοχή έκτασης π. …τμ. (6,8στρ.), με τον οχυρωματικό περίβολο να συγκροτείται από τους ενισχυμένους εξωτερικούς τοίχους των εφαπτόμενων και σε συνεχή δόμηση οικιών. Η κύρια πύλη εισόδου, η «Πορτάρα», πρέπει να βρισκόταν στο ΝΔ άκρο του περιβόλου αυτού, η οποία πρέπει να διαμορφωνόταν ως θολωτό διαβατικό. Εντός του περιβόλου αυτού εντοπίζεται ο κύριος οικιστικός ιστός του Κάστρου. Εμβληματικός είναι ο ναός της Παναγίας Θαλασσίτρας, που αποτελεί κτίσμα του 17ου/18ου αιώνα, ανακατασκευασμένο το 1839. Η Θαλασσίτρα ενσωματώνει στο Ν τμήμα της τον παλαιότερο ναό της Παναγίας Ελεούσας, που διατηρεί στο υπέρθυρο της εισόδου του το οικόσημο της οικογένειας Crispi και το έτος ανακαίνισής του το 1552, δηλώνοντας ότι μάλλον εξυπηρετούσε αρχικά το λατινικό δόγμα. Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στο κέντρο του οικισμού θεωρείται από τους παλαιότερους, καθώς παρουσιάζει κατασκευαστικά και μορφολογικά στοιχεία (πλίνθινες ζώνες, οξυκόρυφο θόλο) που ανάγονται στον 14ο/15ο αιώνα.
Οι οικίες διατάσσονται κυρίως στην ΒΔ και ΝΔ πλευρά του Κάστρου. Τα περιμετρικά κτίσματα, που συγκροτούν και το αμυντικό τείχος του Κάστρου, πρέπει να κτίστηκαν σύγχρονα με αυτό, ενώ σε μεταγενέστερη περίοδο πρέπει να κτίστηκαν οι οικίες στο εσωτερικό του περιβόλου. Οι οικίες, άλλοτε ευρύμετωπες και άλλοτε στενομέτωπες, έχουν εμβαδόν από 20 έως 38τμ., συνήθως είναι διώροφες ή και τριώροφες, ανάλογα με την κλίση του εδάφους, και απολήγουν σε επίπεδη στέγη. Η πρόσβαση γίνεται από το εσωτερικό του Κάστρου, ενώ η είσοδος στον όροφο επιτυγχάνεται από εξωτερική κλίμακα.
Η επάρκεια σε πόσιμο νερό πρέπει να εξασφαλιζόταν από κινστέρνες συλλογής όμβριων, καθώς δεν υπάρχουν φυσικές πηγές στο λόφο του Κάστρου.
| Χαρακτηριστικό | Τιμή |
|---|---|
| Δημιουργός | Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Ephorate of Antiquities of Cyclades |
| Ενότητα | |
| Βιβλιογραφία του σημείου ενδιαφέροντος |
Γ. Δεληγιαννάκης, «Εθνικοί, Εβραίοι και χριστιανοί στην Μήλο», Μηλιακά Ζ΄(2019) 307-325. Δ. Δημητρόπουλος, «Κάστρο και Παλαιά Χώρα Μήλου: η παράλληλη πορεία δύο οικισμών (15ος – 19ος αι.)», Β. Παναγιωτόπουλος κ.ά. (εκδ.), Πληθυσμοί και οικισμοί του ελληνικού χώρου: ιστορικά μελετήματα, Τετράδια εργασίας 18, Αθήνα: Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Ε.Ι.Ε., 2003, 163-202 Δ. Δημητρόπουλος, Μαρτυρίες για τον πληθυσμό των νησιών του Αιγαίου, 15ος - αρχές 19ου αιώνα, Τετράδια εργασίας 27, Αθήνα: Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, 2004. Π. Λαζαρίδης, «Μήλος, Κάστρο», Αρχαιολογικόν Δελτίον 23 (1968), Χρονικά Β2, Αθήναι 1969, 394. Μ. Κουμανούδη, «Οι Λατίνοι στο Αιγαίο μετά το 1204: Αλληλεξαρτήσεις και διαπλεκόμενα συμφέροντα», Άγκυρα 3 (2010), 43-85. Ν. Μπελαβίλας, Λιμάνια και οικισμοί στο αρχιπέλαγος της πειρατείας, Αθήνα: Οδυσσέας, 1997. Γ.Χ. Παγώνης, «Η Χώρα της Μήλου παλαιότερα και σήμερα», Γρ. Μπελιβανάκης (εκδ.), Ιστορία της Μήλου, Αθήνα: Ένωση Μηλίων, 2001, 297-306. Β. Πέννα, «Κοινωνία και οικονομία στο Αιγαίο κατά τους βυζαντινούς χρόνους (4ος-12ος αι.)», Οβολός 9, Π. Τσέλεκας (επιστ. επιμ.),Το νόμισμα στα νησιά του Αιγαίου: νομισματοκοπεία, κυκλοφορία, εικονογραφία, ιστορία: Πρακτικά συνεδρίου της Ε' επιστημονικής συνάντησης, Μυιλήνη, 16-19 Σεπτεμβρίου 2006, Αθήνα 2010, 11 – 42. Χ. Πέννας, «Μήλος», Άτλας των χριστιανικών μνημείων του Αιγαίου: από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους μέχρι την Άλωση, επιστ. επιμ. Ν. Γκιολές - Γ. Πάλλης, Αθήνα, Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, 2014, αρ. 586, σ. 360. Ι. Χατζιδάκης, Η ιστορία της νήσου Μήλου, Αθήναι 1927. -H. Ahrweiler, Byzance et la mer: la marine de guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance aux VIIe-XVe siècles, Paris: Presses universitaires de France, 1966. H. Eberhard, “Mittelalterliche Burgen auf den Kykladen. Eine Übersicht”, Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών τ. Ι΄ (1974-1977), 501 – 585. Ch. Hopf, Chroniques gréco-romanes: inédites ou peu connues: publiées avec notes et tables généalogiques, Berlin: Weidmann, 1873. G. Kiourtzian, Recueil des inscriptions grecques chrétiennes des Cyclades: de la fin du IIIe au VIIe siècle après J.-C., Travaux et mémoires du Centre de recherche d'histoire et civilisation de Byzance. Monographies; 12, Paris: De Boccard, 2000 M. Koumanoudi, “The Latins in the Aegean after 1204: Interdependence and interwoven affairs”, (A. Laiou εκδ.), Urbs capta. The Fourth Crusade and its consequences. La IVe Croisade et ses conséquences, Réalités Byzantines 10, Paris: Lethielleux, 2005, 247-268. E. Malamut, Les îles de l'Empire byzantin: VIIIe-XIIe siècles, Paris, Publications de la Sorbonne, Série Byzantina Sorbonensia 8, vols. 2, 1988. E. Ragia, “The Geography of the Provincial Administration of the Byzantine Empire (ca. 600–1200): I.2. Apothekai of the Balkans and of the Islands of the Aegean Sea (7th–8th c.)”, Byzantinoslavica 69 (2011), 86–113. L. Ross, Reisen auf den griechischen Inseln des Ägäischen Meeres, τ. ΙΙΙ, Stuttgart; Tübingen: J.G. Cotta, 1845. Κ. Roussos, Reconstructing the settled landscape of Cyclades: the islands of Paros and Naxos during the Late Antique and Early Byzantine centuries, Leiden: Leiden University Press, 2017. -G.D.R. Sanders, “Two kastra on Melos and their relations in the Archipelago”, P. Lock και G.D.R. Sanders (εκδ.), The Archaeology of Medieval Greece, Oxford: Oxbow Monograph 59, 1996, 147-175.- B. Slot, Archipelagus turbatus: les Cylades entre colonisation latine et occupation ottomane c. 1500-1718, Istanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul, 1982. G.L.Fr. Tafel–G.M. Thomas (εκδ.), Urkunden zur älteren Handels-und Staatsgeschichte der Republik Venedig, Βιέννη 1856 – 1857, Άμστερνταμ 19642. A.K. Vionis, A Crusader, Ottoman and Early Modern Aegean Archaeology. Built Environment and Domestic Material Culture in the Medieval and Post-Medieval Cyclades, Greece (13th- 20th Century AD), Leiden: Leiden University Press 2012. M. Wagstaff, “Post Roman Melos”, An Island polity: the archaeology of exploitation in Melos (C. Renfrew και M. Wagstaff εκδ.), Cambridge University Press 1981, 58 – 71. G. Zacos – A. Veglery, Byzantine lead seals, vol. 1, Τετράδια Αρχαιολογίας και Τέχνης αρ.3, Basel 1972. |
| Ημερομηνία | 03/10/2023 |
| Χρονική περίοδος | Βυζαντινή εποχή- 18ος αι. μ.Χ., Byzantine period- 18th c. A.D. |
| Τοποθεσία | Το Απάνω Κάστρο/Κάστρο της Πλάκας της Μήλου είναι κτισμένο στο ΒΔ τμήμα του νησιού, σε απόκρημνο λόφο που δεσπόζει επάνω από τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης της Μήλου, σε υψόμετρο π. 250μ. από την θάλασσα. |
| Γλώσσα | Ελληνικά, Αγγλικά |
| URL | https://cycladiccastles.repository.gr/jsonitems/12206 |
| Κάτοχος Δικαιωμάτων | |
| Κατηγορία | Οχυρωμένος οικισμός |
| Ηχητικά |
