Αντικειμενα

Tο Κάστρο της Κιμώλου είναι κτισμένο στην κορυφή ενός απότομου λόφου και σήμερα αποτελεί το κεντρικό τμήμα του οικισμού της Χώρας. Από την θέση του ήταν δυνατός ο έλεγχος του λιμανιού και της εύφορης ενδοχώρας στα ΝΔ του νησιού, ενώ υπήρχε και ορατότητα στο θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στην Κίμωλο, την Μήλο και την Πολύαιγο, που αποτελούσε δρόμο των πειρατών κατά τον 17ο αιώνα.

Το Κάστρο καταλαμβάνει έκταση που  ανέρχεται στα 5.065μ. (5,1 στρ.). Το σχήμα του είναι ορθογωνικό, σχεδόν τετράγωνο με το μήκος των πλευρών του να κυμαίνεται στα 60 με 80μ., ενώ η περίμετρος του περιβόλου του είναι π. 280μ.  Ο οχυρωματικός περίβολος αποτελείται από τους ενισχυμένους εξωτερικούς τοίχους των οικιών, οι οποίες είναι διατεταγμένες περιμετρικά και σε συνεχή δόμηση. Το τείχος του Κάστρου ανέρχεται σε ύψος π. 7μ. και έχει πάχος π. 0,70- 0,80μ. Το Κάστρο συνίσταται από δύο οικιστικούς δακτυλίους, όπου ο ένας περικλείει τον άλλο, καθώς και από μικρή σειρά οικιών στο κέντρο πλάι στην οποία σχηματίζεται μικρή πλατεία με τον Ναό της Γεννήσεως του Χριστού. Τα δύο αυτά συγκροτήματα οικιών διαχωρίζουν τον οικισμό στο Μέσα Κάστρο, Στεάδι ή Στιάδι, δηλ. Στεγάδι για τους κατοίκους, που καταλαμβάνει εμβαδόν π. 1.880τ.μ. (1,9 στρ.) ενώ η περίμετρός του ανέρχεται στα 175μ., και στο Έξω Κάστρο. Η είσοδος στο Κάστρο γίνεται από δύο πύλες, η μία στο μέσον της Ν πλευράς (Κάτω Πόρτα) και η δεύτερη στο Β άκρο της Α πλευράς (Άνω Πόρτα), όπου υπάρχει και το οικόσημο της οικογένειας Ράφου με την χρονολογία 1592. Οι πύλες εισόδου διαμορφώνονται ως καμαροσκέπαστα διαβατικά, στον όροφο των οποίων υπάρχουν οικίες. Για την πρόσβαση στον εσωτερικό οικιστικό δακτύλιο υπήρχαν όμοιες πύλες, οι οποίες όμως δεν αντικρίζουν τις εξωτερικές, αλλά εντοπίζονται η μία στην Ν γωνία της Δ πλευράς και η δεύτερη στο μέσον της Α πλευράς του εσωτερικού δακτυλίου. Και εδώ οι όροφοι άνω των πυλών διαμορφώνονται ως οικίες. 

Στο κέντρο του Μέσα Κάστρου βρίσκεται ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού. Πρόκειται για δίκλιτο ναό, με το Β κλίτος πλατύτερο και ημικυκλική αψίδα στα Α που στεγάζεται με τεταρτοσφαίριο, ενώ το Ν κλίτος απολήγει Α σε τρεις κόγχες, με την μεσαία μόνο να δηλώνεται στην εξωτερική πλευρά του ναού. Ο ναός στεγάζεται με οριζόντια ξύλινη στέγη. Η είσοδος στο ναό είναι στην Ν πλευρά, ενώ ανοίχτηκε και νεώτερη στα Δ.  Στο ανώφλι της αρχικής εισόδου βρίσκεται εντοιχισμένο οικόσημο και επιγραφή που μνημονεύει τον κτήτορα Ιωάννη Ράφο και το 1592 ως χρονολογία ανέγερσης του ναού. 

Στο εσωτερικό του Κάστρου οι περιμετρικοί δακτύλιοι αποτελούνται από 123 εφαπτόμενες διώροφες, στενομέτωπες οικίες που απέληγαν σε επίπεδη στέγη. Η προσπέλαση γίνεται από το εσωτερικό. Σχεδόν στο σύνολό τους οι οικίες είναι πανομοιότυπες ως προς το μέγεθος και την διαρρύθμιση. Οι ανεξάρτητες είσοδοι σε κάθε όροφο καθώς και η ύπαρξη ερμαρίων σε αυτούς δηλώνουν ότι ο κάθε όροφος αποτελούσε αυτοτελή κατοικία. Οι διαστάσεις κάθε οικίας είναι π. 2,5μ. πλάτος και 6,5–7,8μ. βάθος. Εσωτερικά ανοίγεται ένας ενιαίος χώρος που κάλυπτε όλες τις ανάγκες της οικογένειας. Στο βάθος των δωματίων του εξωτερικού δακτυλίου, αλλά και σε όσες κατοικίες του Μέσα Κάστρου ο πίσω τοίχος είναι ελεύθερος, υπάρχουν ανοίγματα, τα οποία στο ισόγειο είναι μικρά σαν τοξοθυρίδες και στον όροφο ευρύτερα με λίθινα λαξευτά πλαίσια. Η αρχιτεκτονική των θυρωμάτων είναι αξιόλογη, ενώ στα διακοσμητικά μοτίβα τους αναγνωρίζεται πάντα ένας σταυρός σε σχήμα άγκυρας. Εξαίρεση στις πανομοιότυπες οικίες παρουσιάζουν ορισμένα ευρύχωρα σπίτια στην Β πλευρά του Κάστρου, τα οποία μάλλον στέγαζαν δημόσιες λειτουργίες ή κατοικούνταν από άρχοντες, όπως ίσως η οικία στο ΒΔ εξωτερικό άκρο του Κάστρου, που βάσει οικοσήμου, θεωρείται ότι ήταν η κατοικία του Ιωάννη Ράφου, του ιδρυτή του Κάστρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι εξωτερικά αυτά είναι κτισμένα κατά μήκος γκρεμού με ανοικτή θέα στην θάλασσα, οπότε διαθέτουν καλύτερη αμυντική θωράκιση, ενώ η κατεύθυνσή τους από το εσωτερικό του Κάστρου προσφέρει καλύτερο ηλιασμό και εξαερισμό. 

Στο εσωτερικό του Κάστρου είναι εμφανής η στενότητα χώρου, όπως προκύπτει από τις πυκνά δομημένες οικίες, τους δρόμους πλάτους 3- 5μ. και την έλλειψη ανοιχτών χώρων. Η ύδρευση του οικισμού επιτυγχάνεται από πιθάρια εν είδει στέρνας, τα οποία μέσω αγωγών συλλέγουν τα όμβρια από τα δώματα των οικιών.

Από το 17ο αιώνα ο οικισμός επεκτείνεται και εκτός του Κάστρου, όπως μαρτυρείται από το κτίσιμο αρκετών και αξιόλογων ναών γύρω από αυτό.