Αντικειμενα

O Γουλάς του Εμπορείου είναι κτισμένος έξω και σε απόσταση 300μ. από το ομώνυμο Καστέλλι. Πρόκειται για τριώροφο συμπαγές κτίσμα που απέληγε σε επίπεδη στέγη με επάλξεις, και το οποίο έχει υποστεί αρκετές μετασκευές. Ο Γουλάς έχει κάτοψη πολυγωνική, γενικών διαστάσεων ??x??μ., που καταλαμβάνει συνολική επιφάνεια π. 230τ.μ. Το αρχικό κτίσμα υψωνόταν σε κατακόρυφους τοίχους και η πρόσβαση επιτυγχανόταν από είσοδο στα ΝΑ. Η προς Β επέκταση του κτίσματος σε μεταγενέστερο χρόνο έφερε νέα είσοδο στην Β πλευρά, διατήρησε ωστόσο τα βασικά μορφολογικά στοιχεία του, όπως φαίνεται στα ποικίλου μεγέθους ανοίγματα των όψεων του, στην θολοδομία του, στους μεγάλους και αδιάρθρωτους εσωτερικούς χώρους του. Οι κατασκευαστικές φάσεις αυτές παραδοσιακά συνδέονται με την οικογένεια Δαρζέντα, τους κυρίους του Γουλά, τα οικόσημα των οποίων έχουν θεωρηθεί ότι κοσμούσαν τις εισόδους του κτηρίου, και εντάσσονται στον 14ο και 15ο αιώνα.

Η επόμενη κατασκευαστική φάση χρονολογείται με ακρίβεια το 1701, βάσει επιγραφής στην Δ όψη του Γουλά. Τότε ενισχύθηκαν οι Ν και Δ τοίχοι του Γουλά με κεκλιμμένη βάση, εν είδει σκάρπας, για την καλύτερη θωράκισή τους, διαμορφώνοντας και την σημερινή εικόνα του. Επίσης υψώθηκε ένας ακόμη όροφος στο κτήριο, ενσωματώνοντας την επίπεδη στέγη και τις επάλξεις της σε νέους χώρους. Η τέταρτη κατασκευαστική φάση χρονολογείται το 1710, όταν σύμφωνα με επιγραφή ο Γουλάς είχε περάσει στην δικαιοδοσία της Μονής Πάτμου, αποτελώντας κατοικία των εκεί διαβιούντων μοναχών της. Στην φάση αυτή ολοκληρώθηκε η αμυντική θωράκιση των Α, Δ και Ν τοίχων με την προσθήκη σκάρπας, κτίστηκε ο Β λοξός τοίχος, ενώ ο χώρος αντιστήριξης της Β πλευράς λειτούργησε ως θέση για την φρουρά της εισόδου. Την ίδια εποχή πρέπει να απομακρύνθηκαν και τα οικόσημα των Δαρζέντα, δίνοντας την θέση τους σε τοιχαρμάρια. Το 1744 επιγραφή μαρτυρεί νέες επεμβάσεις στον Γουλά από τον ιερομόναχο Αθανάσιο Σιγάλα, οι οποίες αφορούν στην εσωτερική διαρρύθμιση του δευτέρου ορόφου του και τους χώρους διαμονής του. Η επάρκεια νερού στον Γουλά από την ίδρυσή του επιτυγχανόταν με την ύπαρξη στέρνας σε δωμάτια του ισογείου και του ορόφου. Σύμφωνα με τα έγγραφα της Μονής Πάτμου μετά τα μέσα του 19ου αιώνα ο Γουλάς εγκαταλείφθηκε και άρχισε η λιθολόγησή του. 

Σε κοντινή απόσταση, π. 40μ., βρίσκεται ο υπόσκαφος ναός της Αγίας Κυριακής. Πρόκειται για τετράγωνης κάτοψης ναό με τρούλο, που έχει χρονολογηθεί στον 15ο αιώνα. Η θέση του ναού κοντά στον Γουλά έχει θεωρηθεί ως δείγμα τυπικής αγροικίας με παρεκκλήσιο του τοπικού άρχοντα – φεουδάρχη, κατά αντιστοιχία με πύργους στην Νάξο (Πύργος Barozzi στο Φιλώτι και Πύργος του Μπελώνια στο Γαλανάδο).