Αντικειμενα

Tο Καστέλλι του Πύργου βρίσκεται στο εσωτερικό της Θήρας, σε κεντρικό σημείο, στους πρόποδες του βουνού του Προφήτη Ηλία και σε ύψωμα που εγγίζει τα 340μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Το Καστέλλι καταλαμβάνει έκταση π. 6.650 (7.350)τ.μ., με την περίμετρό του να ανέρχεται στα 360(340)μ. Το σχήμα του είναι σχεδόν τριγωνικό με κυρτές πλευρές. Εξωτερικά των τειχών του εντοπίζεται αδόμητη ζώνη για αμυντικούς λόγους. Τα τείχη του συγκροτούνται από τους ενισχυμένους εξωτερικούς τοίχους των εφαπτόμενων και σε συνεχή δόμηση οικιών, που διατάσσονται περιμετρικά. Το πάχος του τείχους φθάνει τα 0,90μ. Πρόκειται για ενιαία και συμπαγή κατασκευή, που στην Β πλευρά χαρακτηρίζεται από κεκλιμμένη βάση, εν είδει σκάρπας.

Η κεντρική, και μοναδική, πύλη εισόδου στο Καστέλλι βρίσκεται στα ΝΔ, όπου εντοπίζεται και η πλέον ομαλή πλευρά του υψώματος. Εξωτερικά η πρόσβαση επιτυγχάνεται μέσω κλιμακωτής οδού, ενώ εσωτερικά η πύλη έχει την μορφή καμαροσκέπαστου διαβατικού, με τραπεζιόσχημη κάτοψη με διαστάσεις π. 3,40x4,50μ. και ύψος που ανέρχεται στα 3μ. Στον όροφο υπάρχει η οικία Γαβαλά, η οποία ακολουθεί την τυπολογία των περιμετρικών καστρόσπιτων. 

Στο κέντρο και υψηλότερο σημείο του Καστελλιού βρίσκεται ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, που χρονολογείται το 1660, και σε επαφή με αυτόν ο μάλλον σύγχρονος ναός του Αγίου Γεωργίου. Στο περιηγητικό κείμενο του αποστολικού επισκέπτη  Francois Richard το 1650 καταγράφεται η πληροφορία ότι στο κέντρο του Καστελλιού υψωνόταν donjon, γουλάς, όπως συμβαίνει και στα υπόλοιπα Καστέλλια της Σαντορίνης, ωστόσο η ύπαρξή του δεν έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά.

Στο εσωτερικό του Καστελλιού αναπτύσσεται ο οικισμός. Εντός αυτού εντοπίζονται έξι ναοί, με αρχαιότερο το Θεοτοκάκι στα ΒΔ, ανάμεσα στα περιμετρικά κτήρια του Καστελλιού. Ο αρχικός ναός, τετράγωνης κάτοψης με χαμηλωμένο τρούλο, έχει χρονολογηθεί στον 14ο αιώνα, ενώ μετασκευάστηκε και επεκτάθηκε προς Β το 1663 σύμφωνα με επιγραφή, εξαιτίας των ζημιών που είχε υποστεί μετά τους σεισμούς που ακολούθησαν την έκρηξη του ηφαιστείου του Κολούμπου το 1650. Κεντρική θέση εντός του οικισμού, όπως αναφέρθηκε, καταλαμβάνουν οι ναοί των Εισοδίων της Θεοτόκου και του Αγίου Γεωργίου, χρονολογούμενοι και οι δύο μετά τα μέσα του 17ου αιώνα. Έξω από την πύλη εισόδου, όπως συνηθίζεται στην Σαντορίνη, βρίσκεται η Αγία Θεοδοσία, προστάτιδα των καστελιών. Πρόκειται για σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό που χρονολογείται το 1639 βάσει επιγραφής, ωστόσο έχει δεχτεί αρκετές επισκευές.

Ο οικιστικός ιστός αναπτύσσεται σε δύο δακτυλίους, τον εξωτερικό και τον εσωτερικό. Ο εξωτερικός περιλαμβάνει τις περιμετρικές οικίες του Καστελλιού, οι οποίες παρουσιάζουν έντονα φρουριακά στοιχεία. Πρόκειται για κτίσματα συμπαγή, στο σύνολό τους τριώροφα, τα οποία δεν ακολουθούν την ίδια οικοδομική γραμμή, δημιουργώντας εναλλάξ εσοχές και προεξοχές. Στην αρχική φάση κατασκευής τους διέθεταν μικρά και ψηλά ανοίγματα στην εξωτερική πλευρά του Καστελλιού, ενώ η πρόσβαση στην οικία γινόταν από το εσωτερικό του, όπου ανοιγόταν μικρή αυλή. Τυπική οικία είναι η λεγόμενη οικία Γαβαλά, η οποία βρίσκεται επάνω από την είσοδο του Καστελλιού. Η οικία διατηρεί το οικόσημο της οικογένειας Γαβαλά και επιγραφή με την χρονολογία 1663, πιθανώς έτος μετασκευής του κτηρίου. Η πρόσβαση στον εσωτερικό δακτύλιο των οικιών επιτυγχανόταν μέσω τεσσάρων περασμάτων, τα οποία έκλειναν με θύρες, όποτε υπήρχε ανάγκη. Οι οικίες αυτές ήταν διατεταγμένες σε πυκνό πολεοδομικά ιστό. Στους οικιστικούς δακτυλίους δεν υπήρχαν ανοικτοί χώροι. Αρχαίο οικοδομικό υλικό έχει βρεθεί ενσωματωμένο στις τοιχοποιίες των ναών αλλά και των οικιών του Καστελλιού.

Η ύδρευση του Καστελλιού γινόταν από τις στέρνες στις αυλές των οικιών. Μέσω ενός εκτεταμένου δικτύου διαδρομών με κατάλληλες κλίσεις από τα δώματα, τις αυλές, τα κατώφλια και τα οδοστρώματα τα όμβρια συλλέγονταν με προορισμό τις υπόγειες στέρνες των οικιών.

Ο οικισμός σε νεώτερους χρόνους αναπτύχθηκε ακτινωτά εκτός του Καστελλιού, αποτελώντας το λεγόμενο «Ξέπορτο».