Αντικειμενα

Tο Τετραπύργιο φρούριο του Γαυρίου βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα της Άνδρου, Β του ομώνυμου οικισμού, στην θέση «Σταυρός Πελεκητής», κοντά στα αρχαία λατομεία. Το φρούριο εντοπίζεται σε στενό πλάτωμα διαστάσεων 320x30–40μ. επάνω σε λόφο που εγγίζει τα 300μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Η θέση του είναι περίοπτη, καθώς δεσπόζει στην κοιλάδα του Γαυρίου και του Φελλού ελέγχοντας το ομώνυμο λιμάνι και κατοπτεύοντας τον θαλάσσιο δίαυλο από τα Ν του στενού του Καφηρέως έως το μέσον της Δ ακτής της Άνδρου. Με διαυγή ατμόσφαιρα η ορατότητα από το Τετραπύργιο φθάνει έως την Εύβοια, την Αττική, την Κέα και την Κύθνο, ακόμη και έως τις κεντρικές Κυκλάδες.

Το Τετραπύργιο αναπτύσσεται στο Β άκρο του υψώματος εντός οχυρωματικού περιβόλου συνολικού μήκους …μ. Εντός του περιβόλου υπήρχε οχυρωμένη ακρόπολη, ενώ στην Ν πλευρά του, κάτω από την οποία, στις πλαγιές του λόφου, εκτεινόταν οικισμός, παρουσιάζει ημικυκλική διαμόρφωση. Ο περίβολος διατηρείται σε ικανοποιητικό ύψος και το πάχος του ανέρχεται στα 1,5 – 2μ.  Η πύλη εισόδου πρέπει να βρισκόταν στην Β πλευρά, που είναι και η πλέον προσβάσιμη στο λόφο. 

Το φρούριο έχει ελαφρώς τραπεζοειδή κάτοψη με μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις 32x26μ. [Β πλευρά 32,15μ., Ν πλευρά 30,90μ., Α πλευρά 25,70μ. και Δ πλευρά 24,60μ.], καταλαμβάνοντας επιφάνεια 832 τ.μ. Στην Α και Δ πλευρά του προεξέχουν τέσσερεις ορθογώνιοι πύργοι, ενώ στην Ν πλευρά ανοίγεται η πύλη εισόδου. Οι πύργοι διατηρούνται σε χαμηλό ύψος, π. 0,50μ., και είναι σχετικά μικροί, με εξωτερικές διαστάσεις 3,60x2,55μ. ο ΒΔ, 3,85 x 2,20μ. ο ΒΑ, 4x3μ. ο ΝΑ και 5,90x3,60μ. ο ΝΔ, με αντίστοιχα μικρούς εσωτερικούς χώρους μέσων διαστάσεων 1,70x2μ.ή 3μ., με εξαίρεση τον μεγαλύτερο ΝΔ πύργο που φθάνει τα 3,70x2,80μ. Οι πύργοι πρέπει να διέθεταν ξύλινα δάπεδα και να επικοινωνούσαν με ανασυρόμενες κλίμακες. Η πύλη εισόδου διαμορφώνεται από απλό άνοιγμα στην Ν πλευρά, ενώ η ύπαρξη ενός λοξού τοίχου μπροστά της έχει ερμηνευθεί ως κάλυψή της. Οι πλευρές του φρουρίου εδράζονται στο φυσικό βράχο και υψώνονται κατακόρυφα, με σωζόμενο ύψος π. 1,50μ. Αποτελούν ισχυρή κατασκευή με το πάχος του να ανέρχεται στα 1,50μ. και είναι διμερείς, καθώς αποτελούνται από έναν εξωτερικό τοίχο πάχους 0,90μ. και έναν εσωτερικό πάχους 0,60μ. Είναι πιθανό να απέληγαν σε περίδρομο με επάλξεις.

Στο εσωτερικό του Τετραπυργίου έχουν εντοπιστεί δύο κτίσματα, αμφότερα εφαπτόμενα στην Β πλευρά του. Το ένα είναι ορθογώνιας κάτοψης, με διαστάσεις 4x5,6μ. και πάχος τοίχου 0,65μ., το οποίο πρέπει να κατασκευάστηκε σύγχρονα με τον Β εξωτερικό τοίχο. Το δεύτερο κτίσμα έχει μετασκευαστεί σήμερα στο εκκλησάκι του Σταυρού, το οποίο έχει Β προσανατολισμό. Οι περιορισμένες διαστάσεις του φρουρίου συνηγορούν στην χρήση του περισσότερο ως εγκατάσταση στρατιωτικής φρουράς.

Οι τοιχοποιίες του Τετραπυργίου αποτελούνται από τοπικούς ακατέργαστους ασβεστόλιθους με συνδετικό υλικό το ασβεστοκονίαμα. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιούνται μεγαλύτεροι λίθοι στις όψεις και μικρότεροι στο εσωτερικό των τοίχων. Το οικοδομικό υλικό, το οποίο χαρακτηρίζεται από την έλλειψη κεραμίδων, προήλθε από τα κοντινά αρχαία λατομεία της Πελεκητής.

Ο οχυρωματικός περίβολος που περικλείει τον λόφο, αλλά και ο οικισμός που εκτείνεται στις ΝΑ υπώρειες του λόφου χρονολογείται από την κλασική έως και την ρωμαϊκή περίοδο. Το τραπεζοειδές φρούριο με το σχήμα και τις μικρές διαστάσεις του παραπέμπουν στο quadriburgium, το τετραπύργιο, τύπο φρουρίου αρκετά συχνού κατά την ρωμαϊκή περίοδο αλλά και κατά τους χρόνους της Ύστερης Αρχαιότητας έως και τον 6ο αιώνα, όπως φαίνεται και στην οικοδομική δραστηριότητα που εφάρμοσε ο Ιουστινιανός. Αντίστοιχη χρονολόγηση για το φρούριο του Γαυρίου έχει προταθεί από την Ανθή Κουτσούκου. Τα κατασκευαστικά στοιχεία ωστόσο του φρουρίου, συνεξετάζοντας και τις ιστορικές συνθήκες που θα επέβαλλαν την ανέγερσή του, τον έλεγχο του ευλίμενου και στρατηγικής θέσης Γαυρίου στον δίαυλο του στενού του Καφηρέως, προτείνουν από τον Γιώργο Πάλλη την χρονολόγησή του κατά τον 10ο αιώνα, εποχή που οι Βυζαντινοί αναδιοργανώνονταν για να επαναφέρουν την κυριαρχία τους στο Αιγαίο Πέλαγος μετά την εμφάνιση των Αράβων.