Tο Παλαιόκαστρο είναι κτισμένο σε απόκρημνο βραχώδες έξαρμα που υψώνεται π. 300μ. από την επιφάνεια της θάλασσας στο ΒΑ τμήμα της Ίου, εποπτεύοντας όλο το νησί, και ελέγχοντας τους θαλάσσιους δρόμους στα ΒΑ προς την Ηρακλειά και τις Μικρές Κυκλάδες έως την Νάξο και την Αμοργό και στα ΝΑ το ανοικτό πέλαγος, ενώ η καίρια θέση του προσφέρει θέα ως την Ν είσοδο του στενού της Παροναξίας, καθώς και οπτική επικοινωνία με το Κάστρο του Απαλίρου στην Νάξο.
Το Παλαιόκαστρο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, σε πλάτωμα διαστάσεων 150x120μ., καταλαμβάνοντας έκταση π. 9.400τ.μ. (9,4στρ.), με τα τείχη του, μήκους 405μ., να υψώνονται στο φρύδι του βράχου. Ο οχυρωματικός περίβολος έχει ακανόνιστο σχήμα, ακολουθώντας την μορφολογία του εδάφους, που παρουσιάζει υψομετρική διαφορά από Β προς Ν. Η αμυντική ικανότητά του ενισχύεται με ορθογώνιους πύργους και θλάσεις, ενώ στην Β πλευρά η θωράκισή του επιτυγχάνεται από προτείχισμα, προφανώς για κάλυψη της πύλης εισόδου στο Κάστρο στο σημείο. Η σημερινή πρόσβαση από την Ν πλευρά είναι μεταγενέστερη.
Το κυρίως κάστρο έχει εμβαδόν 7.000 τ.μ. (7 στρ.) και μήκος τειχών π. 350 μ. Τα τείχη διατηρούνται στο μέγιστο της διαδρομής τους και σε κάποια σημεία φθάνουν σε ύψος τα 4 – 6μ. ενώ το μέγιστο πλάτος τους τα 2,20μ. Στις γωνίες του Β σκέλους τους εντοπίζονται ορθογώνιοι πύργοι, οι οποίοι προεξέχουν από την γραμμή οχύρωσης. Πρόκειται για κτίσματα εξωτερικών διαστάσεων 5x4μ. Στο τμήμα αυτό το εσωτερικό πάχος του τείχους φθάνει τα 0,80μ., το οποίο φαίνεται ικανό για να χρησιμοποιηθεί ως περίδρομος. Η πύλη εισόδου στην πλευρά αυτή δεν έχει σωθεί, θα πρέπει ωστόσο να θεωρηθεί βέβαια η ύπαρξή της καθώς πρόκειται για την πλευρά που οδηγεί στους όρμους της Αγίας Θεοδότης και της Ψάθης. Η θέση της ενδέχεται να ήταν περί το μέσον της Β πλευράς και να προστατευόταν από θλάση του τείχους.
Στα Α ο οχυρωματικός περίβολος ακολουθεί το φυσικό ανάγλυφο φτάνοντας έως την Ν πλευρά. Στην ΝΔ γωνία του περιβόλου, όπου και το υψηλότερο σημείο του λόφου, έχει περιληφθεί στην πορεία του τείχους ευμεγέθης οχυρή κατασκευή. Πρόκειται για πύργο με πολυγωνική κάτοψη (μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις π. 9x8,40μ.), ο οποίος διατηρείται στην Ν πλευρά του έως τα 4μ. σε ύψος. Ο πύργος στα κατώτερα τμήματά του αποτελείται από καλοσχηματισμένους μαρμάρινους δόμους, οι οποίοι έχουν ενσωματωθεί σε μεταγενέστερη κατασκευαστική φάση του πύργου. Προκύπτει, λοιπόν, ότι ο αρχικός πυρήνας του πύργου αξιοποιήθηκε λειτουργικά στην ανέγερση της νεώτερης κατασκευής και του περιβόλου του Παλαιοκάστρου, διαμορφώνοντας με τον τρόπο αυτό το ακροπύργιό του. Το Δ σκέλος των τειχών εκτείνεται κατά μήκος της πλέον απόκρημνης πλευράς του λόφου, γεγονός που μάλλον δικαιολογεί το μικρό πάχος του, μόλις 1,20μ. Περί το μέσον της πορείας του, και μετά από μικρή θλάση, προεξέχει τραπεζιόσχημος πύργος, με μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις 5x6,5μ.
Η Β πλευρά του κυρίως κάστρου, στην οποία οδηγεί δρόμος από τους όρμους της Αγίας Θεοδότης και της Ψάθης, ενισχύεται με εξωτερικό τείχος. Το προτείχισμα αυτό καλύπτει επιφάνεια π. 2.400 τμ. (2,4στρ.) και ο περίβολός του, που διατηρείται στην Β, Ν και Δ πλευρά του, έχει συνολικό μήκος π. 140μ. Στο μέσον της Β πλευράς του διευθετείται η πύλη εισόδου, η οποία προστατευόταν από θλάση του τείχους. Η πύλη σήμερα έχει καταστραφεί. Το προτείχισμα αποτελεί σύγχρονη κατασκευή με τον υπόλοιπο οχυρωματικό περίβολο, καθώς τα δύο αμυντικά συστήματα συμπλέκονται οργανικά μεταξύ τους. Περί το μέσον της περιοχής που περικλείει το προτείχισμα διατηρείται ορθογώνια κατασκευή εξωτερικών διαστάσεων 5,20x2,30μ., η οποία παρουσιάζει επιμελημένο τρόπο δόμησης στις γωνίες της, άγνωστης ωστόσο χρήσης.
Στο εσωτερικό του Παλαιοκάστρου ο οικισμός παρουσιάζει πυκνό πολεοδομικό ιστό. Ο μονόχωρος και θολωτός ναός της Παναγίας Παλαιοκαστρίτισσας που βρίσκεται στην Δ πλευρά είναι σε χρήση έως σήμερα, ενώ ερείπια ενός δεύτερου ναού, ίδιας τυπολογίας και διαστάσεων 7,5x3,5μ., έχουν βρεθεί στα Ν. Ανάμεσα στα πολυάριθμα οικοδομικά κατάλοιπα εντοπίζονται μικρών διαστάσεων (2x3μ.) κτήρια, που έχουν ταυτιστεί με οικίες, ενώ θα πρέπει να αναζητηθούν και κτήρια διοίκησης και στρατιωτικά καταλύματα. Η επάρκεια σε νερό εξασφαλιζόταν από κινστέρνες συλλογής όμβριων. Οι υπέργειες κινστέρνες που έχουν διατηρηθεί, μία ορθογώνια στα ΒΑ και μία στα Δ, κοντά στο ναό της Παναγίας, αποτελούν προφανώς δημόσιες υποδομές. Οι κατασκευές αυτές ήταν θολωτές και η στεγάνωσή τους επιτυγχανόταν από παχύ στρώμα υδραυλικό κονίαμα.
| Χαρακτηριστικό | Τιμή |
|---|---|
| Δημιουργός | Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Ephorate of Antiquities of Cyclades |
| Ενότητα | |
| Βιβλιογραφία του σημείου ενδιαφέροντος |
Acta Sanctorum Novembris, v. IV, εκδ. H. Delehaye και P. Peeters, Brussels: Société des Bollandistes, 1925, 224–233.\ Constantin VII Porphyrogénète: Le livre des cérémonies, G. Dagron, B. Flusin, D. Feissel (εκδ.). Corpus fontium historiae byzantinae v. LII/1-5, Paris: Association des Amis du Centre d'Histoire et Civilisations de Byzance, 2020. Michaelis Attaliatae historia, εκδ. E.Th. Tsolakis, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 50, Αθήνα 2011. Β. Πέννα, «Νομισματικές νύξεις για τη ζωή στις Κυκλάδες κατά τους 8ο και 9ο αιώνες», Ελ. Κουντούρα-Γαλάκη (εκδ.), Οι σκοτεινοί αιώνες του Βυζαντίου (7ος–9ος αι.), Διεθνή Συμπόσια (Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών), 9, Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, 2001, 399– 410. Β. Πέννα, «Κοινωνία και οικονομία στο Αιγαίο κατά τους βυζαντινούς χρόνους (4ος – 12ος αι.)», Οβολός 9, Το νόμισμα στα νησιά του Αιγαίου: νομισματοκοπεία, κυκλοφορία, εικονογραφία, ιστορία: Πρακτικά συνεδρίου της Ε' επιστημονικής συνάντησης, Μυτιλήνη, 16-19 Σεπτεμβρίου 2006, επιστ. επιμέλεια Π. Τσέλεκας, Αθήνα 2010, 11 – 42 Χ. Πέννας, «Ίος», Άτλας των χριστιανικών μνημείων του Αιγαίου: από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους μέχρι την Άλωση, επιστ. επιμ. Ν. Γκιολές - Γ. Πάλλης, Αθήνα, Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, 2014, 380- 381. H. Ahrweiler, Byzance et la mer: la marine de guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance aux VIIe-XVe siècles, Paris: Presses universitaires de France, 1966. H. Eberhard, “Mittelalterliche Burgen auf den Kykladen. Eine Übersicht”, Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών τ. Ι΄ (1974- 1977), 501 – 585. H. Eberhard, “Byzantinische Burgen auf den Kykladen. Ihre Rolle und Bedeutung”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 36 (1986), 157-189. G. Huxley, “Porphyrogenitan Portulan”, Greek, Roman and Byzantine Studies 17 (1976), 295 – 300. E. Malamut, Les îles de l'Empire byzantin: VIIIe-XIIe siècles, Paris, Publications de la Sorbonne, Série Byzantina Sorbonensia 8, vols. 2, 1988. V. Penna, “Monetary circulation in the Cyclades during the dark ages: an updated approach”, J. Crow και D. Hill (εκδ.), Naxos and the Byzantine Aegean: Insular Responses to Regional Change, Papers and monographs from the Norwegian Institute at Athens, v. 7, The Norwegian Institute at Athens 2018, 51-60. E. Ragia, “The Geography of the Provincial Administration of the Byzantine Empire (ca. 600–1200): I.2. Apothekai of the Balkans and of the Islands of the Aegean Sea (7th–8th c.)”, Byzantinoslavica 69 (2011), 86–113. Κ. Roussos, Reconstructing the settled landscape of Cyclades: the islands of Paros and Naxos during the Late Antique and Early Byzantine centuries, Leiden: Leiden University Press, 2017. A.K. Vionis, A Crusader, Ottoman and Early Modern Aegean Archaeology. Built Environment and Domestic Material Culture in the Medieval and Post-Medieval Cyclades, Greece (13th – 20th Century AD), Leiden: Leiden University Press 2012. G. Zacos – A. Veglery, Byzantine lead seals, vol. 1, Τετράδια Αρχαιολογίας και Τέχνης αρ.3, Basel 1972. |
| Ημερομηνία | 06/10/2023 |
| Χρονική περίοδος | Αρχαίοι χρόνοι - 9ος αι. μ.Χ., Ancient times - 9th c. A.D. |
| Τοποθεσία | Το Παλαιόκαστρο της Ίου βρίσκεται στο ΒΑ τμήμα του νησιού, σε απόκρημνο λόφο 300μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στους όρμους της Αγίας Θεοδότης και της Ψάθης. |
| Γλώσσα | Ελληνικά, Αγγλικά |
| URL | https://cycladiccastles.repository.gr/jsonitems/12576 |
| Κάτοχος Δικαιωμάτων | |
| Κατηγορία | Οχυρωμένος οικισμός |
| Ηχητικά |
