Αντικειμενα

Tο Κάστρο της Σικίνου είναι κτισμένο στο ΒΔ απόκρημνο τμήμα του νησιού και αποτελεί σήμερα τον πυρήνα της Χώρας. Από την θέση του ελέγχει ολόκληρο το νησί και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις του, καθώς και τον  μοναδικό ευλίμενο όρμο στο Αυλάκι στην Β ακτογραμμή, ενώ έχει οπτική επαφή με την Σίφνο και την Φολέγανδρο.

Το Κάστρο της Σικίνου έχει κάτοψη τετράπλευρου σχήματος, μέσων διαστάσεων 60x70μ., καταλαμβάνοντας επιφάνεια π. 4.200τ.μ. Ο τετράγωνος οχυρωματικός περίβολος συγκροτείται από τους ενισχυμένους εξωτερικούς τοίχους των σύγκολλων οικιών που διατάσσονται περιμετρικά των πλευρών του. Σε δύο, εάν όχι σε όλες, τις γωνίες του Κάστρου υπήρχαν πυργόσχημες κατασκευές, εκ των οποίων ο ΝΑ πύργος ή «βελουάρδος» σωζόταν έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Η πρόσβαση στο Κάστρο γινόταν από δύο πύλες στην Ν πλευρά. Η κύρια πύλη, σήμερα κατεδαφισμένη, βρισκόταν στην ΝΑ γωνία και διαμορφωνόταν με πλατυμέτωπο τοξωτό ημιυπαίθριο χώρο εξωτερικά, «λότζια» και καμαροσκέπαστο διαβατικό που οδηγούσε στο εσωτερικό της οχύρωσης, ενώ στον όροφο του διαβατικού υπήρχε οικία. Η δευτερεύουσα πύλη, το Παραπόρτι, βρίσκεται στην ΝΔ γωνία και παρουσιάζει παρόμοια διάταξη, καθώς αποτελείται από ορθογωνικό θολωτό διαβατικό που οδηγούσε στην κεντρική πλατεία, ενώ στον όροφό του διαμορφώνεται επίσης περιμετρική οικία του Κάστρου. Στο Κάστρο διακρίνονται δύο κατασκευαστικές φάσεις, με την πρώτη να χρονολογείται πιθανώς κατά το β΄ μισό του 16ου αιώνα, και την δεύτερη να ανάγεται από το τέλος του 17ου ως τις αρχές του 18ου αιώνα.

Τα  τείχη του Κάστρου διαμορφώνονται από 45 μονόχωρες οικίες με τις εξωτερικές στενές συνεχόμενες όψεις τους, που ανέρχονται σε ύψος 10μ. Στα ανώτερα τμήματά τους διαθέτουν μικρή θυρίδα ανοίγματος 0,30 – 0,40μ. για φωτισμό και αερισμό. Στο εσωτερικό του Κάστρου διαμορφώνονται 16 επίσης στενομέτωπες οικίες, τις οποίες περιέτρεχε το καλντερίμι, η «ρούα», με πλάτος 2,50–3,50μ. Οι διαστάσεις των μονόχωρων αυτών κυμαίνονται από 2,50–3μ. στο πλάτος και 6,50–7,50μ. στο μήκος περίπου. Όλα ακολουθούν την ίδια τυπολογία με θύρα εισόδου στη μία γωνία της στενής όψης προς το εσωτερικό της οχύρωσης και εστία στην άλλη γωνία της ίδιας όψης. Από τις αρχές του 18ου αιώνα δύο ή περισσότερες στενομέτωπες οικίες συνενώνονται δίνοντας την θέση τους στα αρχοντικά. Το ισόγειο των αρχοντικών αποτελείται από τους συνενωμένους στενομέτωπους χώρους, οι οποίοι έχουν επεκταθεί προς τα έξω, ενώ στον όροφο διαμορφώνεται μεγάλο δωμάτιο/ σάλα που καταλαμβάνει όλο το μήκος της εσωτερικής όψης και πίσω δωμάτια που ακολουθούν το περίγραμμα του ισογείου. Οι θύρες που οδηγούν στα δωμάτια αλλά και η κεντρική είσοδος στον όροφο διαμορφώνονται από ανάγλυφα λίθινα πλαίσια. Στο εσωτερικό του Κάστρου η συστάδα των αρχοντικών πλέον κατοικιών οργανώνεται γύρω από τον κεντρικό ναό του Τιμίου Σταυρού ή Παντάνασσας, που οικοδομήθηκε πριν το 1784.

Η επάρκεια σε πόσιμο νερό γινόταν από υπόγειες κινστέρνες με φρεάτιο που ανοιγόταν στους ισόγειους χώρους. Σε αυτές συγκεντρώνονταν τα όμβρια μέσω αγωγού εσωτερικά της φέρουσας λιθοδομής, από την επίπεδη στέγη κάθε οικίας.

Η ίδρυση του Κάστρου τοποθετείται πιθανότατα κατά το β΄ μισό του 16ου αιώνα, περίοδο που έχει πλέον γενικευτεί το προμαχωνικό σύστημα (fronte bastionato) στην πολεμική τεχνολογία και οι ανάγκες προστασίας των οικισμών καλλιεργητών, όπως ήταν η Σίκινος, είναι περισσότερο αμυντικές. Οι μορφολογικές ομοιότητες επίσης με τα Κάστρα της Κιμώλου, με  έτος ίδρυσης το 1592, και με τα κάστρα της γειτονικής Φολεγάνδρου και της Αντιπάρου, συνηγορούν σε αυτήν την χρονολόγηση. Περισσότερο ευδιάκριτη ωστόσο είναι η β΄ οικοδομική φάση του Κάστρου, η οποία ανάγεται από το τέλος του 17ου ως τις αρχές του 18ου αιώνα. Η χρονολόγηση αυτή επιβεβαιώνεται από τα λίθινα θυρώματα στους ορόφους των κτισμάτων, όπως φαίνεται από την μορφή και τις χαραγμένες επιγραφές τους. Στο πλαίσιο της ευρύτερης οικοδομικής δραστηριότητας που έλαβε τότε χώρα στο νησί κατασκευάστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν οι όροφοι των κατοικιών και υλοποιήθηκαν οι περισσότερες από τις επεκτάσεις και συνενώσεις των αρχικών στενομέτωπων και μονόχωρων ισόγειων κατοικιών. 

Η μορφή του Κάστρου αλλοιώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο ερειπωμένος τότε ΝΑ πύργος απομακρύνθηκε για να διευκολυνθεί η επικοινωνία των Καστριανών με το Βουνί, την συνοικία Β του Κάστρου, διαμορφώνοντας μικρή πλατεία, σαν τρίτη είσοδο στο Κάστρο. Σημαντική καταστροφή σημειώθηκε και στα χρόνια  της ιταλικής κατοχής κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν κατεδαφίστηκαν οι οικίες της εσωτερικής γειτονιάς και η οικοδομική μάζα τους στρώθηκε επί τόπου ανεβάζοντας την στάθμη της πλατείας που δημιουργήθηκε σε σχέση με τον κεντρικό ναό και τα ισόγεια κτήρια του εξωτερικού περιβόλου. Την ίδια περίοδο κατεδαφίστηκε και η κύρια πύλη στην ΝΑ γωνία του Κάστρου.